Vấn đề này thuộc lĩnh vực ngốn ngữ học, giáo dục học, nhưng dính dáng nhiêu đến phong tục cổ truyền. Mới nghe tưởng quá đơn giản, đứa bé lên ba cũng biết. Quả vậy! Trẻ con vừa học nói đã được cha mẹ, anh chị bày cho c ách xưng hô, thế nhưng đến già vẫn còn sai sót. Nhiêu khi chỉ vì một sai sót nhỏ trong cách xưng hố mà gây nên thành kiến nặng nê.
Đối với các nước khác Âu cũng như Á, đại từ nhân xưng có 3 ngồi: Người nói, người nghe và người, vật, sự việc được đê cập đến trong câu nói. Chí có sáu từ cơ bản nấu dịch mộc mạc ra tiếng Việt là: Tao, mày, nó, chúng ta, chứng mày, chúng nổ.
Ví dụ: “BỐ mẹ cháu bảo cháu đưa bà cháu sang thăm hai cụ”, câu này nếu dịch từ đểi từ ra tiêng nước ngoài thì như sau: “Chúng nó bảo tao đưa nó sang thăm chúng mày”.
Ở Việt Nam ta đã quen từ nhờ, đáng tuổi ông thì gọi là ông, đáng tuổi bác thì gọi là tác, không được “Mày tao chí tớ”. “Cá mè một lứa”. Chúng ta nên thông cảm với mgười nước ngoài học tiếng Việt, Đại từ nhân xưng tiếng Việt rất đa dạng phong phu nhưng cũng rất phúc tạp, điêu khó khăn phức tạp nhất là, ngay trong đại từ nhâ n xưng của ta đã mang sắc: thái tình cảm, thể hiện sự yêu đương tức giận, kính trọng, khinh ghét, khách sáo, thân mật.
Trong cách xưng hô của ta có phân biệt tôn ti trật tự rõ ràng. Cháu bé nói rằng: Tại sao ông bảo cháu phải thưa bẩm, thế mằ cháu gọi ông, ông lại không thưa bẩm cháu. Cháu cũng không hiểu sao cha mẹ gọi con thì gọi thằng Giáp con Ất được, cồn con gọi tên thật cha mẹ thì lại không được. Tại sao ông chú già lại còn gọi là “ông trê”.
Cách dùng từ để xưng hô của ta còn tùy thuộc vào mức độ thân sơ giữa người nói và người nghe. Ví dụ, thật thân tình bạn bè gọi nhau tòng mày, tao, hẳn thì quý; gọi nhau bằng thưa quý anh hẩy bẩm ỗng thì coi như nhiễu cợt kích bác nhau. Ngược lại, mới quen biết sơ sơ mà mày tao thì coi như bất lịch sự, đôi khi người nghe bực mình bỏ đi không thèm trả lời. “Cụ già” và “Lão già” đông nghĩa, nhưng khi nói “Tồi hỏi cụ già” thì rất khác “Ta hỏi lão già”. Cũng có trường hợp. “Lão” chưa hẳn đã già mà là cách gọi thân mật;.
Nếu có quạn hệ họ nội, họ ngoại thì gọi theo quan hệ thân thuộc, gắn bó tình thân thiết hơn; mặc đầu ít tuổi hơn mình nhưng ngang hàng cha mẹ thì gọi bằng chú, bác, cô, đi theo đúng vai vế trong họ. Ngược lại, đối với người đã lớn tuổi mặc dầu là bậc cháu nhưng để cho khỏi “Chướng” nên gọi bằng anh… Coi như gọi thay cho con cháu mình, như vậy thanh nhá hơn, lịch sự hơn.
Thuần túy quan hệ xã hội, không có quan hệ họ hàng nhưng theo phép xá giao “Trưởng nhất tuế vi huynh, trưởng thập tuế vi phu” (hơn một tuổi làm anh, hơn mười tuổi làm cha), tức là tôn lèn ngang bằng vai với cha mẹ gọi là chú hay bác. Đây là phép tôn xưng.
