Nguồn gốc và truyền thuyết
Theo các tài liệu “Quảng Cung linh từ phả ký,” “Quảng Cung linh từ bi ký,” và “Cát Thiên tam thế thực lục” hiện đang được lưu giữ ở tỉnh Nam Định, Mẫu Liễu Hạnh, tên thật là Phạm Tiên Nga, là một vị thánh mẫu được tôn kính và thờ phụng.
Mẫu Liễu Hạnh sinh ra vào đầu thời Lê tại ấp Quảng Nạp, xã Vị Nhuế, huyện Đại An, phủ Nghĩa Hưng, trấn Sơn Nam (nay là thôn Vi Nhuế, xã Yên Đồng, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định). Bà là con gái của ông Phạm Huyền Viên và bà Đoàn Thị Hằng. Từ nhỏ, Phạm Tiên Nga đã nổi tiếng xinh đẹp và đảm đang, thành thạo mọi việc nữ công gia chánh.
Cuộc đời và sự nghiệp
Khi lớn lên, Phạm Tiên Nga dành thời gian chăm sóc cha mẹ già yếu, từ chối nhiều lời cầu hôn. Năm 17 tuổi, bà bắt đầu hành trình tu sửa các ngôi chùa tại Nam Định và Hà Nam, đồng thời lập làng xã, dạy dân trồng dâu, nuôi tằm, và dệt vải.
Giáng sinh và sự hóa thân
- Lần giáng sinh đầu tiên: Vào đêm 2 tháng 3 năm Quý Tỵ, thời Hồng Đức (1473), trời nổi cơn giông và bà hóa thần về trời khi tròn 40 tuổi.
- Lần giáng sinh thứ hai: Vào năm Đinh Tỵ (1557), bà giáng sinh lần thứ hai tại thôn Vân Cát, xã An Thái, huyện Thiên Bản (nay là Kim Thái, Vụ Bản, Nam Định). Bà kết duyên với ông Trần Đào và sinh được một con trai tên là Nhân, một con gái tên là Hòa. Bà mất vào ngày 3 tháng 3 năm Đinh Sửu (1577), khi vừa 20 tuổi. Lăng mộ và đền thờ bà được xây dựng tại Phủ Dày, thôn Thiên Hương, Vân Cát, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, Nam Định.
- Lần giáng sinh thứ ba: Vào thời Lê Khánh Đức thứ 2 (1650), bà giáng sinh tại đất Tây Mỗ, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Bà tái hợp với ông Trần Đào, nay tái sinh là Mai Thanh Lâm, và sinh được một con trai tên là Cổn. Bà mất vào ngày 23 tháng Chạp năm Mậu Thân (1668), khi vừa 18 tuổi. Đền thờ bà được xây dựng tại Phủ Sòng Sơn, Thanh Hóa.
Công đức và ảnh hưởng
Trong cuộc đời của mình, Mẫu Liễu Hạnh đã thực hiện nhiều việc thiện, ủng hộ tiền của và công sức để giúp đỡ người dân. Bà đã giúp đắp đê ngăn nước Đại Hà, xây dựng cầu đá, khơi ngòi dẫn nước tưới tiêu, khai khẩn đất ven sông, giúp người nghèo và chữa bệnh. Bà cũng sửa đền chùa và cấp lương bổng cho các vị hương sư, khuyến khích họ dạy dỗ con em nhà nghèo.
Bà đã dựng ngôi chùa Kim Thoa, thờ Đức Nam Hải Quan Thế Âm Bồ Tát, và cũng là nơi thờ thân phụ và mẫu thân của bà. Sau khi bà mất, nhân dân xã Vị Nhuế đã lập đền thờ trên nền nhà cũ, gọi là Phủ Quảng Cung, tôn bà làm Phúc thần, với Duệ hiệu là “Lê Triều Hiển Thánh, Tầm Thanh Cứu Khổ, Tiên Nga Tôn Thần.”
Di sản
Mẫu Liễu Hạnh được xem là một trong những vị thánh mẫu linh thiêng và có ảnh hưởng lớn trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Các đền thờ bà như Phủ Dày, Phủ Quảng Cung, và Phủ Sòng Sơn là những địa điểm linh thiêng, thu hút nhiều du khách và tín đồ đến thắp hương, cầu nguyện.
