Cô Năm Suối Lân vốn là tiên nữ trên trời, theo lệnh cô giáng trần là người thiếu nữ dân tộc Nùng ở xứ Lạng. Có tích lại kể rằng Cô Năm là người thị nữ thân cận bên Chầu Năm Suối Lân ( lúc sinh thời khi chầu còn là công chúa) nên cô cũng được tôn hiệu là Cô Năm Suối Lân hay Cô Năm Sông Hoá. Sau này được sắc phong hiển thánh, Cô Năm vẫn được coi là tiên cô kề cận bên cửa Chầu Năm, cô được coi là tiên cô trông giữ bản đền Suối Lân. Ngoài ra cô còn được coi là vị thánh trấn tại cửa rừng Suối Lân (cung rừng này một cửa vào là cửa Suối Lân do Cô Năm Suối Lân trấn giữ, cửa ra là cửa Thất Khê do Cô Bé Đèo Kẻng trấn giữ), vậy nên, ai đi chiêm bái trên đất Lạng đều phải qua bái yết cửa Chầu Năm và Cô Năm Suối Lân. Dòng Suối Lân do Cô Năm cai quản bốn mùa trong xanh, nước thông về sông Hoá, tương truyền rằng đây là dòng suối thiêng của cô, nước suối xanh mát bốn mùa không bao giờ cạn, nếu ai có bệnh tật đến xin nước suối cửa cô, uống vào sẽ thuyên giảm, nhược bằng, người nào không biết mà xuống suối tắm hay rửa chân tay, làm ô uế dòng suối của cô sẽ bị cô hành cho sốt nóng mê sảng. Phép anh linh của Cô Năm Suối Lân còn được biết qua việc nếu có kẻ nào báng nhạo cô sẽ “xát lá han” làm cho kẻ đó luôn ngứa ngáy không yên, rồi cô cho đi lạc đường rừng.
Trong hàng thánh cô, thường thấy Cô Năm Suối Lân ít khi ngự đồng hơn Cô Sáu Lục Cung, thường chỉ người nào có sát căn quả về cửa Cô Năm hoặc khi về đền Suối Lân thì có thấy thỉnh bóng Cô Năm ngự đồng. Khi hầu về giá Cô Năm Suối Lân, thường người ta mặc xiêm y như màu áo của Chầu Năm (nhưng là áo ngắn vạt), đó có thể là màu xanh thiên thanh hoặc xanh lá cây, cô chít khăn củ ấu, bên mình có túi vóc, dao quai. Ngự đồng cô khai cuông rồi múa mồi. Hiện nay Cô Năm Suối Lân được phụng thờ là thánh cô trấn giữ cửa Suối Lân Sông Hoá, cung thờ cô được đặt cạnh ngay đền chính của cửa Chầu Năm Suối Lân (huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn).
Thần Tích về Cô Năm Suối Lân
Cô Năm Suối Lân là tiên nữ được giáng trần xuống vùng Sông Hóa. Cô Năm Suối Lân là hầu cận của Chầu Năm Suối Lân. Cô Năm suối Lân còn hầu Mẫu Thượng Ngàn. Cô Năm Suối Lân là một Thánh Cô có tính cách phi thường, trí tuệ thần thông:
Cô Năm Suối Lân là tiên nữ được giáng trần xuống vùng Sông Hóa. Cô Năm Suối Lân là hầu cận của Chầu Năm Suối Lân. Cô Năm suối Lân còn hầu Mẫu Thượng Ngàn. Cô Năm Suối Lân là một Thánh Cô có tính cách phi thường, trí tuệ thần thông:
Cô Năm cốt cách phi thường
Trâm cài, lược giắt, soi gương chải đầu.
Long lanh mắt phượng tựa sao
Thần thông diệu trí biết bao quyền hành.
Oai linh của cô đã vang dậy từ triều nhà Lê:
Lê triều tích cũ sử xanh
Cô Năm công chúa rành rành oai linh
Cô thường ngự giá về đền vào nửa đêm:
Nửa đêm cô mới hiện hình
Suối Lân soi bóng tươi xinh dáng hình.
Cô Năm Suối Lân nổi tiếng là nghiêm minh trong thưởng phạt:
Phép cô thưởng phạt nghiêm minh
Có công cô thưởng tội hình không tha
Nhưng tấm lòng của cô lại đầy vị tha:
Người thời có phúc có phần
Có lòng cô sẽ bắc cân cho đều
Cô giỏi đàn ca, thơ phú và cung giỏi chữa bệnh cứu dân:
Cô Năm ứng hiện tự nhiên
Ban cho nước suối bệnh liền khỏi ngay
Khi cô về đồng, thánh cô đẹp vô ngần:
Về đồng cô mặc áo xanh
Nón buồm túi vóc thanh thanh hoa cài
Rườm rà cô vấn tóc mai
Chít khăn củ ấu chân hài cánh tiên
