Khái niệm văn hoá được phần lớn các nhà nghiên cứu quan niệm: văn hoá là cái tương xứng và đối lập với tự nhiên hay là cái “thiên nhiên thứ hai” do con người sáng tạo ra; hoặc là cái tồn tại bên cạnh tự nhiên, đồng thời tương xứng và đôi lập với chính bản năng của con người (là cái tự nhiên vốn có trong con người, giống như các loài động vật khác).
Vì vậy, văn hoá còn là một hiện tượng lịch sử – xã hội, mang tính toàn nhân loại và tính dân tộc riêng biệt do điều kiện hoàn cảnh môi trường tự nhiên và môi trường xã hội của mỗi dân tộc quy định, cùng với nhiều tính chất phức hợp khác nữa của các xã hội phân tầng ở các mức độ khác nhau của từng quốc gia trên thế giới.
Kể từ những năm giữa thế kỷ XIX đến nay, các nhà khoa học quốc tế và Việt Nam đã đưa ra hàng trăm định nghĩa khác nhau về khái niệm văn hoá. Và người có công đầu tiên đưa ra định nghĩa về văn hoá phải kể đến là nhà bác học người Anh E.B. Tylor, nêu trong tác phẩm Văn hoá nguyên thuỷ, xuất bản tại Luân Đôn vào năm 1871.
Nhìn chung, các định nghĩa văn hoá đã công bố trên thế giới đều thống nhất với nhau ở một điểm – đó là đều coi văn hoá như đặc điểm hoặc phương thức hoạt động sông của con người. Do đó, văn hoá là khái niệm cơ bản để chỉ các hình thức tổ chức đồi sống của con người.
Tuy nhiên, hầu hết các định nghĩa đó còn mang tính phiến diện, do các học giả xuất phát từ nhiều góc độ khác nhau để định nghĩa khái niệm văn hoá. Phải đến những năm 90 của thế kỷ XX, thì UNESCO (Uỷ ban Giáo dục, khoa học và văn hoá của Liên hợp quốc) đã nhìn nhận văn hoá như sau: “Đó là một phức thể – tổng thể các đặc trưng diện mạo về tinh thần, vật chất, tri thức và tinh cảm… khắc hoạ nên bản sắc của một cộng đồng: gia đình, xóm làng, vùng miền, quốc gia, xã hội…
Văn hoá không chỉ bao gồm nghệ thuật, văn chương mà cả những lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống giá trị, những truyền thống tín ngưỡng…”. Đây cũng là quan niệm về văn hoá mà tác giả cuốn sách này cho là phù hợp nhất và coi là một trong những quan niệm lý luận nền tảng để tiến hành nghiên cứu về bản sắc văn hoá dân tộc Việt Nam qua lễ hội truyền thống.
