Đền Mẫu Ỷ La nằm tại phường Ỷ La, thành phố Tuyên Quang. Đền được xây dựng từ triều vua Cảnh Hưng năm 1747 và thờ Công Chúa Phương Dung, con gái Vua Hùng. Ngày 18/3/2016, đền được công nhận là di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Sự Tích Về Đền Mẫu Ỷ La
Đền Mẫu Ỷ La cùng với Đền Hạ (còn gọi là Đền Tam Cờ hay Đền Hiệp Thuận) và Đền Thượng (Đền Mẫu Dùm) tạo thành cụm di tích thờ hai công chúa của Vua Hùng là Phương Dung và Ngọc Lân. Theo sách “Đại Nam nhất thống chí”, hai công chúa đã hóa tại bờ sông Lô và được dân lập đền thờ.
Lịch Sử Hình Thành
- Đền Hạ được xây dựng năm 1738 tại thôn Hiệp Thuận.
- Đền Ỷ La được xây dựng năm 1747 khi dân làng mang tượng Mẫu từ Đền Hạ chạy lánh nạn vào thôn Gốc Đa, xã Ỷ La.
- Đền Thượng được xây dựng năm 1767 (có tài liệu ghi 1801) từ hương nhang của Đền Hạ.
Lễ Hội và Nghi Thức
Hàng năm, vào tháng Hai và tháng Bảy (âm lịch), lễ rước Kiệu Mẫu bắt đầu từ Đền Mẫu Ỷ La ra Đền Hạ, sau đó rước Kiệu Mẫu từ Đền Thượng về Đền Hạ để cùng hợp tế. Nghi thức lễ hội uy nghi, thu hút đông đảo người tham dự, bao gồm múa lân và dàn nhạc với lời ca.
Di Sản Văn Hóa
Đền Mẫu Ỷ La còn giữ nhiều di sản vô giá:
- 2 quả chuông cổ
- 16 tượng cũ
- Đồ tế khí bằng đồng, sành sứ
- Hoành phi câu đối, sắc phong và thần phả
Đền còn lưu giữ 6 bản sắc phong của các vua triều Nguyễn như Đồng Khánh, Thành Thái, Duy Tân và Khải Định, với các mỹ tự cao quý.
Ý Nghĩa Tâm Linh và Văn Hóa
Đền Mẫu Ỷ La là nơi lánh nạn của các công chúa, có địa thế linh thiêng, bảo toàn cái Thiện. Đền không chỉ thờ Thánh Mẫu mà còn thờ Thổ Công, Thành Hoàng Làng và các danh nhân, nạn nhân lịch sử địa phương.
Kết Luận
Đền Mẫu Ỷ La là một di tích lịch sử và văn hóa quan trọng, là nơi thờ phụng và diễn ra các nghi lễ linh thiêng. Đền góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của xứ sở Tuyên Quang.
