Mẫu Thượng Ngàn, còn được biết đến với tên gọi Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn hay Mẫu Đệ Nhị, là vị thần đứng thứ hai trong Tam Tòa Thánh Mẫu. Nguồn gốc và thần tích của Mẫu là chủ đề thu hút sự quan tâm của nhiều người.
Khác với Mẫu Liễu Hạnh có thần tích rõ ràng, Mẫu Thượng Ngàn có nhiều tên gọi và truyền thuyết khác nhau. Một số tên gọi phổ biến của Mẫu bao gồm Diệu Tín Thiền sư, Lê Mại Đại Vương, Đông Cuông Công chúa, Lâm Cung Thánh Mẫu, Mẫu Đệ nhị Nhạc Phủ và Sơn Tinh Công chúa.
Đền Thờ Mẫu Thượng Ngàn
Mẫu Thượng Ngàn được thờ chủ yếu tại vùng rừng núi. Ba nơi được coi là nơi thờ chính của Mẫu là Bắc Lệ (Lạng Sơn), Suối Mỡ (Bắc Giang) và Đông Cuông (Yên Bái). Mỗi nơi lại có truyền thuyết riêng về Mẫu Thượng Ngàn.
Đền Đông Cuông
Đền Đông Cuông là nơi Mẫu Thượng Ngàn được vua Lê sắc phong Lê Mại Đại Vương. Đây là nơi quan trọng nhất trong số các đền thờ Mẫu, nơi bà được coi là giáng sinh và ngự. Truyền thuyết cho rằng Đông Cuông Công chúa là Lê Thị Kiểm, vợ của ông Hà Văn Thiên. Ông bà cùng con trai đã trở thành những nhân vật lịch sử được tôn thờ tại đây.
Đền Suối Mỡ
Tại Suối Mỡ, Mẫu Thượng Ngàn được thờ dưới tên Mỵ Nương Quế Hoa Công Chúa, con gái của Vua Hùng Định Vương và Hoàng hậu An Nương. Quế Hoa Công Chúa cùng 12 thị nữ đã tu tiên luyện đạo, cứu giúp dân lành và sau đó bay về trời.
Đền Bắc Lệ
Ở đền Bắc Lệ, Mẫu Thượng Ngàn là công chúa La Bình, con gái của Sơn Tinh và cháu ngoại của Vua Hùng. Bà đã giúp dân chúng và hiển linh dẫn quân Lê Lợi thoát khỏi nguy hiểm trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
Sự Linh Thiêng của Mẫu Thượng Ngàn
Mẫu Thượng Ngàn được cho là có sự phù hộ đặc biệt đối với nhiều triều đại Việt Nam. Truyền thuyết kể rằng trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, Mẫu đã hóa thành ngọn đuốc soi đường cho quân sĩ thoát vây, giúp nghĩa quân ngày càng lớn mạnh. Vì vậy, vua Lê Lợi đã phong bà là Lê Mại Đại Vương.
