Quan hệ thầy trò nói riêng về mặt phong tục cũng cần có một tập sách riêng. Để trả lời cho những câu hỏi vê đạo thầy trò, chúng tôi thiết nghĩ mấy dòng sơ lược thì chưa thể nào nói hết được.
Dân tộc ta vốn tôn sư trọng đạo, dưới chính thể nào cũng vậy. Vai trò thầy giáo luôn luôn tiêu tiểu cho tầng lổp trí thức, tiên tiến được toàn thể xã hội công nhận. Nghề giáo vốn là nghề cao qúy nhất. Nên giáo dục thời phong kiến cứng như thời dân chủ đêu thống nhất một phương châm “Tiên học lễ, hậu học văn”, nhà trường gắn liên với gia đinh và xá hội”.. Nhân tài phục vụ xã hội, điêu hành bộ máy Nhà nước đêu được ông thầy, tức là khuôn mẫu, đào tạo nên, “Không thầy đố mày làm nên”. Tiêu chuẩn đánh giá kiến hức đều thống nhất dựa vào chế độ thi củ, có học vị, cấp bậc rõ ràng.
Vì tất cả những lẽ trên, có người đặt vấn đề: Vậy đặt thầy cao hơn cha có quá đáng không?
Cha mẹ sinh ra, nuôi dưỡng mình, thầy giáo là người truyền thụ kiến thức cho mình. Sở dĩ hiển đạt, thi thố được tài năng vôi đời đêu nhờ thầy. Ngày xưa, từ nhỏ đến khi đi thi đậu cử nhân, tiến sĩ thường cũng chĩ học một thầy cùng lắm là vài ba thầy, chứ lđiông như ngàv nay mỗi năm mỗi lctp rồi mỗi môn lại một thầy. Ngày xưa có nhiều trường hợp thầy trò cùng lêu chõng đi thi nhưng học tài thi phận, trò đậu thầy hỏng. Có những ông thầy đào tạo được nhiêu ông Nghà, ông Cống nhưng bản thân thầy lại chẳng đậu đạt gì, chẳng nhận quan tước gì, có người thí đậu cũng không ra làm quain mà chỉ tiếp tục dạy học. Có những thây giáo đạo cao đức trọng được môn sinh nể trọng hơn cha. Thầy Chu Văn An là người thầy tiêu biểu nhất được liệt thờ ở văn Miếu.
Ngày xưa, thầy đồ được một số học sinh đậu đạt cử nhân, tiến sĩ thì tự nhiên vai vế xã hội được nâng lên rõ rệt, quan tỉnh quan huyện, cũng phải kính nể, chẳng những đối với thầy mà cả gia đình thầy. Qưang Trung ba Tân vời Nguyễn Thiếp (La Sơn Phu Tử) ra làm quân sư chính là để thu phục nhân sĩ Bắc Hà, vì Nguyễn Thiệ p là thầy giao của nhiêu tríêu thần Lê Trịnh đương thời.
Ngành giáo dục tuy có chế độ thi hương;, thi hội, thi đình rất nghiêm, rất chặt, song rất ít giao chức, rất ít trường công à cấp huyện, cấp phủ, chỉ có một vài huấn đạo giáo thu ăn lương. Nhà nưđc, hầu Kêtsla các lđp tư thạc. Một nhà khá giartrong vùng nuôi thằy cho con ăn học, xóm làng chung quanh gửi con đến thụ giáo không phải nộp học phí, chỉ đến ngày lễ mồng 5 tháng 5, ngày Tết… Cha mọ học trò mới đưa lễ Tết đến tết thầy tùy tâm. Giàu có thì thúng gạo nếp, bộ quần áo… Nghèo thì một cơi trầu, một bữa rượu cũng xong.