Trong xã hội phong kiến xưa “Nam nữ thụ thụ bất thân” nên hôn nhân cần phải có người môi giới. Nếu yếu nhau,cưới hỏi không cần mối lái sẽ bị chê trách là “Phải lòng nhau”, “Mắc phải bùa yêu”.
Nguyễn Du đã vạch đường cho Kim Trọng, Thúy Kiều cứ yêu nhau rồi sẽ “Liệu bài mối manh” nên các cụ nhà nho mới kịch liệt phản đói khuyên con cháu rằng:
“Đàn ông thì chớ Phan Tràn
“Đàn ông thì chớ Phan Tràn
Đàn bà thì chớ Thúy Vân, Thúy Kiều !!!
Chu Mạnh Trinh vịnh Kiều còn nói: “Chỉ vì một tội mối manh chưa có, thề thốt đã nhiều; trăng gió mắc vào, phồn hoa dính mãi”,.. Nếu không có “Nhà băng đưa mối” thì nhà trai làm sao biết được người thục nữ trong cửa các phòng khuê.
Trong xá hội cũ, có những người chuyên làm nghề mối lái, nếu đẹp đôi vừa lứa thì mối trồ thành ân nhân suốt đời Lễ tởhồng xong, tạ bà mỗi một nửa phàn xôi nửa con gà kèm thêm chiếc áo lụa. Chẵn tháng cho con đầu lòng thế nào cũng có mời bà mối đến dự, để tở nghĩa tri ân. Nhưng cũng có nhiều tai họa do những bà mối có động cở bất chính gây nên, để đôi trẻ suốt đời mang mối hận vì phận hẩm duyên hưu.
“Hoặc là bởi “Mẹ thầy lộn quýt”, quen những thói mổ tôm, mảng cá, qua lại ít nhiều ngọt miệng, ép uổng duyên cô nông nỗi thế, nặng tiên tài mà nhẹ gánh tình chúng: Hay vì chưng “Mối lái đèo bòng”, chẳng nhằm khi vào lộng ra khởi, nói phô mật rót vào tai, dỗ dành phận gái ngẩn ngở tình, gìà nhân sự để non quyên tạo hóa”^…
(Trích “Văn tế sống người con gái” – Một bài văn tế khuyết danh được truyền tụng ở Hà Tĩnh fìôi đâu TKXX). Ở xã hội mới vẫn còn có bà mối, bà mối thời nay là người cố vấn, người đỡ đầu cho đôi trẻ xây dựng hạnh phúc lâu dài. Trong tưởng lai, có lẽ đóng vai trò bà mối lại là những phưởng tiện thông tin đại chúng (như quảng cáo trên Đài truyền thanh truyền hình, báo chí, chụp ảnh) và những công ty dịch vụ, câu lạc bộ những người độc thân…
